تدبر همین کاری است که الان دارید در مقابل این نوشته‌ها می‌کنید. گوینده صحبت می‌کند، شما گوش می‌دهید و می‌فهمید. نویسنده می‌نویسد، شما می‌خوانید و می‌فهمید. فعالیت ویژه‌ای نیست، بلکه منسجم فهمیدن حرف‌های گوینده و نوشته‌های نویسنده است. اما اگر کسی بخواهد این مطالب پراکنده پی‌گیری کند، واقعا چه می‌فهمد؟
تدبر یعنی اگر پای سخنرانی خدا نشستید، آن را کلمه‌کلمه‌های پراکنده نشنوید. چون سخنرانی خدا کلمات مجزا از هم نیست. هر سوره یک سخنرانی است؛ خدا در هر سوره یک سخنرانی برای یک هدف خاص کرده و می‌خواسته فرد یا جامعه را یک قدم رشد دهد. حتی وقتی یک آدم عاقل حرف می زند، پراکنده حرف نمی‌زند. چه برسد به خدا. خدای حکیم علی الاطلاق که می‌خواهد در یک سوره با ما حرف بزند، حتماً پراکنده حرف نمی‌زند. پس چرا اغلب افراد خیال می‌کنند قرآن کشکول است مجموعه‌ای از سخنان پراکنده است. مثل این که کسی این چنین سخن بگوید:
تدبر چیز خوبی است، گفتم چیز، چیز در انگلیسی یعنی پنیر، گفتم پنیر راجع به پنیر صحبت کنیم برای تهیه پنیر شیر را تا 30 درجه سانتی‌گراد گرم می‌کنیم. گفتم سانتی‌گراد...
ما بی‌آن‌که بخواهیم قرآن را این‌گونه می‌دانیم و می‌خوانیم. اما هرگز قرآن این‌گونه نیست. در هر سوره که خدا حرف زده منسجم بوده است. خداوند می‌خواسته دست شما را بگیرد و با خودش هم‌راه کند و برساند به یک هدف. وگرنه اگر قرآن آیه‌های پراکنده بود، نیازی نبود 114 سوره شود. چه کسی هر چند آیه را یک سوره کرده؟ خدا کرده است. آیا خدا کار لغو می کند؟
حالا از شما می‌پرسند برای تدبر چه باید کرد؟ می‌گویید باید به معنا دقت کرد. خب فرد می‌رود و در یکی دو آیه دقت می‌کند، اما بعد می‌بیند به آیه‌ای می‌رسد که هیچ ربطی با قبل آن نداشته است. مقداری می‌ایستد و با خود می‌گوید این چه بود، آن چه بود؟ بعد می‌گوید «ولش کن ثوابش را هم ببریم خوب است!»
پس اگر ما تا به حال فکر می‌کردیم فهم قرآن یعنی فهم 6000 آیه، حالا فهمیدیم این طور نیست. ممکن است من 6000 آیه را دقیق بلد باشم اما این هنوز فهم قرآن نیست، باید ارتباط آیه‌ها را بفهمیم تا برسیم به فهم سوره‌ها. حتی اگر فکر کنیم فهم قرآن یعنی فهم 114 سوره، باز هم اشتباه است. تنها وقتی می‌توانیم که کل قرآن را بفهمیم که ارتباط سوره‌ها را هم با هم فهمیده باشیم. چون امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمود «القرآن کله جاء کالکلمة الواحدة» کل قرآن یک کتاب آسمانی کاملاً منسجم است که یک هدف مشخص را تعقیب می‌کند و آن کسی که در کل آن تدبر کند، به این هدف واحد رسیده است.
اما هدف واحد قرآن چیست؟ این هدف توحید است، یا به عبارتی، هدف نهایی قرآن هدایت و رساندن بشر به خداست. ما وقتی که به این هدف برسیم، می‌توانیم بگوییم که قرآن را- تازه فقط ظاهر آن‌ را- یک دور ختم کرده‌ایم.