همه پیچیدگی‌های تربیتی، برای تربیت دینی است. اصلا تربیت غیر دینی هیچ پیچیدگی ندارد. بسیار ساده و بسیط است و فقط با ظاهری مرموز خود را تزیین می‌کند. نمونه‌اش همین چهارشنبه‌سوری‌ها و چهارشنبه‌سوزی‌ها! انگار تربیت غیر دینی فقط می‌خواهد تو را غافل کند. چون که می‌داند اگر غافل شوی دیگر به هیچ دردی نمی‌خوری. او تو را غافل می‌خواهد؛ غافل ازخود و خدای خود. اما تربیت دینی تو را در کوره می‌اندازد، کوره آدم‌سازی، کوره‌ای که همه ناخالصی‌ها را ذوب می‌کند...
نوع کار تربیتی غربالگری است. حالا یا با اَلَک کردن انسان‌ها آن‌ها را غربال می‌کند یا در کوره انسان‌سازی، بدی‌ها را از بین می‌برد. اما مشکل این است که تربیت دینی این کار را به خودی خود انجام نمی‌دهد و تنها هنرش این است که از تو بخواهد چنین کنی. چرا که تربیت دینی همیشه با «اختیار» تو کار دارد. او می‌خواهد که تو «آزادانه» خود را از اَلک بگذرانی و در کوره بیندازی. برای همین به تو می‌گوید که مانند کاسبی که هر شب دخل خود را حساب و کتاب می‌کند، هر شب و هر لحظه به «محاسبه» خود بپردازی، زیرا هر که خود را محاسبه کند، به سعادت می‌رسد.1
فرق تو با کاسب این است که او در چرتکه خود، پول را بالا و پایین می‌اندازد و تو باید خودت رادر چرتکه بیندازی. آن وقت- طبق فرمایش امام رضا علیه‌السلام- وقتی از خودت خوبی دیدی، خدا را شکر کنی و از توفیقی که یافته‌ای شادمان گردی؛ و اگر بدی دیدی، استغفار کنی و درصدد جبران برآیی.2 اگر این گونه خود را محاسبه کردی، باید هر روز خوبی‌هایت بیشتر و بدی‌هایت کمتر شده باشد. آن وقت دیگر دو روز تو یکسان نیست و مشمول روایت «من استوى یوماه فهو مغبون»3 نمی‌شوی.
این تربیت دینیِ روزانه وقتی به سال می‌رسد، جدی‌تر می‌شود. باز هم مثل آن کاسبی که وقتی به سر سال می‌رسد، مدام دخل و خرجش را محاسبه می‌کند و حساب دفتری‌اش را می‌بندد. انگار که می‌خواهد رخت از این دنیا بربندد! او می‌داند که برای ورود به سال جدید باید حسابش پاکِ پاکِ پاک باشد. راستی شاید سال خمسی هم برای همین است؛ برای همین که مال و اموال انسان پاکِ پاکِ پاک انسان شود. و ای کاش می‌شد کاری کرد که روح انسان هم سر سال پاکِ پاکِ پاک شود!
این روش تربیت دینی است و آن هم روش تربیت غیر دینی.
_________________
1. غرر الحکم، ح 7887
2. تحف العقول، ص 445
3. بحارالانوار، ج 68، ص 173: پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله): اگر کسى دو روزش یکسان باشد، گرفتار غبن و زیان است.